Vlag op de maan

Afbeelding: Neil Armstrong study, Paul Calle/ 1969

—

In memoriam Neil Armstrong (1930-1969-2012)

Column voor Items, 2002

Op 20 juli 1969 waren wij – mijn ouders, twee broers en ik – op vakantie in Schotland. We hadden daar geen televisie en misten dus het historische moment van de maanlanding. Een paar dagen later kregen we een brief waarin m’n oma, die de hele nacht was opgebleven, ons de gebeurtenis nauwkeurig beschreef. Of ze daarin ook aandacht besteedde aan het planten en ontvouwen van de Amerikaanse vlag herinner ik me niet meer. Maar ik ga ervan uit dat ze de vlag als vanzelfsprekend aanvaardde. De symboliek sloot aan op het algemene verwachtingspatroon: na Noord- en Zuidpool en Mount Everest werd goed begrepen dat er geen sprake was van gebiedsveroveringen, maar van morele overwinningen. M’n oma heeft waarschijnlijk niet beseft dat de maan voor een vlag weinig kansen op ontplooiing biedt. Zoals een gekleurde vaas in het donker geen kleur heeft, zo verliest een vlag zonder dampkring en zwaartekracht zijn functie.

Hoe is het besluit genomen om een vlag op te maan te planten? Wie heeft de illusie van de maanvlag ontworpen? In de hoop dat daar iets over geschreven was, begaf ik me op het internet. Binnen enkele minuten had ik NASA Contractor report 188251 in handen. Onder de titel Where No Flag Has Gone Before: Political and Technical Aspects of Placing a Flag on the Moon had Anne M. Platoff m’n vragen al tien jaar geleden beantwoord.

John F. Kennedy hield in 1962 een historische toespraak. Amerika wilde de race naar de maan winnen – of in elk geval niet verliezen van de Russen: ‘We mean to lead (the exploration of space), for the eyes of the world now look into space, to the moon and the planets beyond, and we have vowed that we shall not see it governed by a hostile flag of conquest, but by a banner of freedom and peace.’ Vanaf dat moment begon de maanvlag een rol te spelen. Voorafgaand aan de lancering van de Apollo 11 hadden de Verenigde Naties een verdrag aanvaard dat duidelijk stelt dat ‘outer space, including the moon and other celestial bodies, is not subject to national appropriation by claim of sovereignty, by means of occupation, or by any other means.’ Omdat NASA en overheid zich realiseerden dat de vlag kon leiden tot internationale wrevel, werd een commissie benoemd. De Committee on Symbolic Activities for the First Lunar Landing moest adviseren welke symbolische handelingen de maanlanding de betekenis zouden geven van een historische stap die door de Verenigde Staten werd gezet voor de gehele mensheid. De commissie adviseerde uiteindelijk om de Amerikaanse vlag alleen te gebruiken bij de maanlanding en een neutrale plaquette achter te laten met de tekst ‘Here men from the planet earth first set foot upon the moon July 1969, A.D.’.

Omdat de maanvlag een illusie was, moest hij zorgvuldig worden ontworpen. De vorm moest precies beantwoorden aan zijn functie, dat wil zeggen: ontkennen dat van de gebruikelijke functionaliteit geen sprake kon zijn. De vlag moest eigenlijk doen alsof hij niet op de maan stond maar op aarde. Als hoofd van de Technical Services Division werd Jack Kinzler met de uitvoering belast. Hij maakte een eerste presentatieschets die bewaard is gebleven. Vervolgens werkte hij enkele dagen met een assistent aan de détails. De vlag werd voorzien van een horizontale steunbalk. Het lukte om het totale gewicht laag te houden (minder dan vier en een halve kilo). Door gebruik van telescopische buizen konden de afmetingen worden beperkt. De vlag werd zo geconstrueerd dat de astronauten hem ondanks hun beperkte bewegingsvrijheid eenvoudig konden opzetten. Door toepassing van roestvrij staal, aluminium en isolatiemateriaal was het opgevouwen pakket bestand tegen extreem hoge temperaturen. De materiaalkosten bleven laag: de vlag zelf werd voor $5,50 besteld uit een catalogus, de buizen kostten $75,-, alleen de hittewerende mantel was met een paar honderd dollar wat duurder. Op 25 juni 1969 demonstreerde Kinzler het opzetten van de vlag in het Kennedy Space Center in Florida, waar de astronauten de constructie konden testen.

Op 20 juli 1969 plaatsten Neil Armstrong en Edwin Aldrin de Amerikaanse vlag op de maan. De installatie haperde, want de horizontale buis kon niet helemaal worden uitgeschoven. Dat veroorzaakte een rimpeling van het doek, die zo natuurlijk aandeed dat zij nog steeds een rol speelt in een Capricorn-One-achtige samenzweringstheorieën. Desondanks heeft de vlag zijn symbolische werk voorbeeldig gedaan. Wereldwijd zaten televisiekijkers met een brok in hun keel. Er kwamen geen negatieve reacties van andere landen. Hoogstens werd hier en daar opgemerkt dat het misschien beter een vlag van de Verenigde Naties had kunnen zijn. Edwin Aldrin zou later zeggen dat hij het mystieke gevoel kreeg dat op dat moment de vlag alle mensen op de wereld verenigde. Het is onbekend of de vlag werd weggeblazen toen de ruimtemodule weer vertrok of dat hij zachtjes rimpelend nog steeds zijn paradoxale functie vervult.