Through the looking glass

Image: magic lantern slide, based on illustration of Sir John Tenniel, between 1910 and 1925

* * *

PLEASE SCROLL DOWN FOR ENGLISH

* * *

Wie zicht wil krijgen op het belang van beeldcultuur, kan zich baseren op een veelheid aan gegevens. Zo blijkt uit diverse rapporten dat de iPhone 4S in 2012 de populairste camera was op Flickr, dat de omvang van het mobiele video-verkeer in 2013 meer dan negen keer groter is dan het totale internet in 2000 en dat we in 2014 zo’n 880 miljard foto’s zullen nemen (ongeveer 125 foto’s per persoon).

Daarnaast geven recente jaarcijfers van verschillende, door beeld gedomineerde sectoren een indicatie van het economische gewicht van beeldcultuur:

• Camera’s, camcorders: € 41,7 miljard
• Smartphones, tablets, Pc’s, televisies, spelcomputers: € 539,6 miljard
• Inkjet printers en cartridges: € 41,7 miljard
• Games, films, dvd’s: € 82,7 miljard
• Porno: € 10 miljard
• Advertenties: € 369 miljard
• Stockfoto’s: € 2,1 miljard
• Kunstmarkt: € 30,9 miljard, waarvan € 4,5 miljard naoorlogse en eigentijdse kunst.

Het totaalbedrag van deze sectoren is € 1.117,7 miljard, goed voor 2,2% van de wereldeconomie. De bijdrage aan de economie wordt nog vergroot door het commerciële effect van beeldgebruik. Het gaat daarbij allang om veel meer dan reclame: een persbericht met foto’s en video krijgt bijna 50% meer aandacht en op internet worden artikelen met beeld aanzienlijk beter bekeken (94% meer views).

INSTAGRAM
Ook op Facebook zorgen foto’s voor een grotere respons op berichten. Het wekte dan ook nauwelijks verbazing dat bestuursvoorzitter Mark Zuckerberg twee jaar geleden één miljard dollar betaalde voor Instagram, op dat moment een bedrijf met dertien werknemers. Naar verwachting zal de invloed van Instagram ten opzichte van Twitter de komende jaren sterk toenemen, onder meer door de groei van het aantal smartphones, volgens Cisco van 1,74 miljard in 2013 tot 3,83 miljard in 2018 (één op elke twee mensen).

Een steekproef toont aan dat het aantal volgers op Twitter nu nog veel groter is dan op Instagram. Maar we kunnen waarnemen dat die verhouding snel verandert, waarbij kennelijk ook de visuele relevantie van de betreffende beroemdheid een rol speelt:

• Barack Obama: 42 miljoen volgers op Twitter/3 miljoen op Instagram)
• Justin Bieber: 50 miljoen volgers op Twitter/11 miljoen op Instagram)
• Jamie Oliver: 3,8 miljoen volgers op Twitter/1,6 miljoen op Instagram)

Hoewel president Obama voornamelijk communiceert door middel van Twitter, was hij vorig jaar medeverantwoordelijk voor een van de meest spraakmakende selfies. Tijdens de herdenkingsdienst van Nelson Mandela maakte hij samen met de Britse premier David Cameron en de Deense premier Helle Thorning Schmidt een ‘funeral selfie’. Het moment waarop de drie leiders enthousiast voor de smartphone van Thorning Schmidt poseren, werd vastgelegd door een fotograaf en veroorzaakte in de betreffende landen kritische en satirische reacties.

FOTOGRAFIE
Met de opkomst van Instagram begon een nieuw hoofdstuk van de fotografie. Dit fenomeen ontwikkelde zich in fasen die steeds werden ingeluid door een vernieuwing: het chemische procedé (1816-1831), de Kodakcamera met rolfilm (1888) en de digitale camera ‘Sony Mavica’ (1981). In tweede fase gaf Kodak de aanzet tot wat ik beschouw als de ‘Eerste Beeldculturele Revolutie’. Oprichter George Eastman maakte van camera en foto laagdrempelige massaproducten onder het motto ‘You press the button, we do the rest.’ Vanaf dat moment kon iedereen moeiteloos het beeld van zijn of haar werkelijkheid vastleggen en overdragen. De drempel om te fotograferen werd voor professionals en amateurs even laag. Er ontstond een open, dynamisch cultureel veld, waarbinnen, in wisselwerking met een gelaagde amateuristische praktijk, een breed scala van professionele specialismen is ontstaan, van schoolfotograaf tot paparazzo.

Het ‘fuzzy’ culturele veld van de fotografie laat zich ordenen langs twee assen: verticaal de oriëntatie op het persoonlijke (noord) domein en het publieke domein (zuid), en horizontaal op het heden (oost) en het verleden (west). Zo vormen zich vier kwadranten met onderscheiden concepten, zoals het familiealbum (persoonlijk/verleden), het fotoboek (publiek/verleden) en het fototijdschrift (publiek/heden). Alleen de ruimte in de hoek persoonlijk/heden bleef in de vorige eeuw grotendeels onbenut. Je kon de familiefoto’s laten zien die in bijna elke portemonnee bewaard werden of een eigen foto sturen als ansicht- of kerstkaart, maar veel meer viel er niet te beleven. Pas toen de digitalisering in een groeiend netwerk van computers, mobiele telefoons en camera’s een rol begon te spelen, kon de sluimerende behoefte worden gewekt, ontwikkeld en vervuld.

BEELDTAAL
Hoewel de digitalisering zich overal doet gelden – het verdwijnen van het beroemde fototijdschrift LIFE, de opkomst van Flickr – is haar invloed in de persoonlijk-actuele hoek verreweg het grootst. Daar voltrekt zich meer dan honderd jaar na de eerste omwenteling van Kodak de ‘Tweede Beeldculturele Revolutie’. Internet, smartphones en apps bieden ons voor het eerst de ruimte voor de ontwikkeling van een informele en transculturele ‘beeldtaal’. Inmiddels is naar schatting meer dan 10% van alle foto’s die ooit zijn gemaakt afkomstig uit het laatste jaar. De toon wordt daarbij behalve door Instagram ook gezet door Snapchat. Deze app speelt slim in op het persoonlijk-actuele karakter van foto’s door ze niet langer dan tien seconden te laten zien en daarna te wissen. Naar verluid boden Facebook en Google inmiddels al drie tot vier keer meer voor Snapchat dan voor Instagram, maar de oprichters hebben – tot nu toe – besloten om onafhankelijk te blijven.

Intussen dient de volgende, opnieuw revolutionaire fase in de ontwikkeling van de fotografie zich alweer aan met Google Glass. De modeontwerpster Diane von Furstenberg gebruikte deze wonderbrillen in 2012 tijdens de New York Fashion Week. Op Youtube staat een filmpje ‘DVF (through Google Glass)’ waarmee je kijkt door de ogen van Von Furstenberg en haar mannequins. Het is niet zo moeilijk om te bedenken dat Instagram uiteindelijk zal transformeren. Nu al kun je gebruik maken van de Narrative Clip die elke dertig seconden automatisch vastlegt wat je – ongeveer – ziet. De foto’s worden geüpload op je computer en fungeren als een extern, visueel geheugen. Zodra dit principe vloeiend wordt geïntegreerd in Google Glass ontstaat een snelstromende rivier van online en offline beelden. Foto’s zullen dan worden opgevist en bewerkt door intelligente algoritmes, zich vormend naar de wensen van zender en ontvanger, zonder dat er nog een fotograferende professional of amateur aan te pas komt. Het worden zo, in de meest letterlijke betekenis, ‘slices of life’.

TOVERLANTAARN
De beeldcultuur van Kodak, Instagram en Google Glass draait om het afbeelden van de werkelijkheid. Volgens de schrijver, filmmaker, uitgever en dichter Stefan Themerson is dat het domein van de camera obscura. Daarnaast onderscheidt Themerson het domein van de toverlantaarn. Daar is niet de werkelijkheid aan de macht, maar de verbeelding. Tussen beide domeinen ligt een uitdijend grensgebied, waar de camera obscura en de toverlantaarn versmelten tot een ‘camera magica’ die de werkelijkheid gelijktijdig registreert en creëert. Afhankelijk van bedoelingen en verwachtingen levert dat positieve of negatieve ervaringen op. De manipulatie van persfoto’s wordt beschouwd als vervalsing, terwijl het bijwerken van portretten van beroemdheden als Britney Spears (26,3 miljoen volgers op Twitter/2,5 miljoen op Instagram) een geaccepteerde praktijk is. Iemand vertelde me over een fotograaf van kinderportretten die de ogen altijd een klein beetje uitvergroot. De ouders merken er niets van: de lichte overdrijving lijkt het geïdealiseerde beeld van hun kinderen te bevestigen.

In dit grensgebied ontwikkelt zich ook augmented reality, waarbij het beeld van de werkelijkheid wordt aangevuld met geluid, video of graphics. MIT Media Lab ontwikkelde bijvoorbeeld de gebareninterface SixthSense. Professor Pattie Maes liet op een TED Conference zien hoe je met SixthSense je hand als rekenmachine gebruikt en in een supermarkt of boekhandel een extra, onafhankelijke informatielaag toevoegt aan voedingsproducten of boeken. Een ander voorbeeld is Colorapp, een website en app, waarmee je kleurplaten driedimensionaal tot leven wekt in je eigen omgeving. Zo kun je een zelfgekleurd draakje of vliegtuigje door de kamer zien vliegen. Google denkt alweer een stap verder. In Googleplex in Californië werkt een team aan een platform voor visuele herkenning – Google Goggles – waarmee een blik op de wereld een zoekopdracht wordt naar informatie die in het blikveld kan worden geïntegreerd.

MEDIATISERING
Het belang van beeldcultuur is innig verbonden met de toenemende belang van de media in de samenleving. Deze ‘mediatisering’ vindt plaats in veranderende verhouding tussen massamedia en sociale media, waarvan niemand kan voorspellen hoe en wanneer die een nieuw evenwicht vindt. In de jaren negentig van de vorige eeuw vertelde de marketing strateeg Regis McKenna: ‘Een paar maanden geleden hield ik een verhaal voor topmanagers van Procter & Gamble. Tegen het einde van het verhaal stak een van de vice presidents zijn hand op en zei: “Bedoelt u dat in de toekomst ons reclamebureau een softwarebedrijf zal zijn?” Ik vond die vraag getuigen van veel inzicht.’ Ik werkte toen bij een groot marketingbureau en kon niet voorzien dat McKenna zo snel gelijk zou krijgen.

In diezelfde periode liet ook de socioloog Manuel Castells van zich horen: ‘Ik denk dat onze manier van denken in toenemende mate zijn uitdrukking vindt in de massamedia. De media zijn geen manipulatoren, ze zijn culturele entrepeneurs, ze proberen te ontdekken wat werkt en wat niet. We zijn in de media, de media zijn in ons, ze zijn een deel van onze werkelijkheid. Het is geen virtuele realiteit waarin we leven, maar eerder een reële virtualiteit.’ Castells weerspreekt de redenering dat de mediatisering ons opsluit de grot van Plato, waar we zijn vastgeketend en alleen de schaduwbeelden van de werkelijkheid kunnen zien. We zijn geen willoze slachtoffers, want onze relatie met de media is innig en wederkerig. Dat maakt onze werkelijkheid nog veel fantastischer dan die van Alice-in-Wonderland toen ze door ‘spiegelland’ wandelde.

Aan de reële virtualiteit van Castells ontleent de beeldcultuur haar grootste belang: ze laat ons voortdurend zien dat de wereld opnieuw betoverd is. Terwijl de kleine Alice nog wist waar en wanneer ze door de spiegel stapte, kunnen wij dat met geen mogelijkheid meer vaststellen. Tegen die achtergrond zijn onze selfies misschien een noodzakelijke zelfbevestiging, een bezwering van de diepe angst dat we, als we de spiegel ooit terugvinden, onszelf niet meer herkennen.

* * *

Through the looking glass

Anyone who wants to get a picture of the importance of visual culture has a mass of data from which to work. Various reports say that the iPhone 4S was the most popular camera on Flickr in 2012, that the magnitude of mobile video traffic in 2013 was more than nine times the total internet in 2000 and that in 2014 we will take about 880 billion photographs (around 125 snaps per person).

In addition, recent annual figures from various, image-dominated sectors provide an indication of the economic weight of visual culture:

• Cameras, camcorders: € 41.7 billion
• Smartphones, tablets, desktop computers, televisions, game computers: € 539.6 billion
• Inkjet printers and cartridges: € 41.7 billion
• Games, films, DVDs: € 82.7 billion
• Pornography: € 10 billion
• Advertising: € 369 billion
• Stock photographs: € 2.1 billion
• Art market: € 30.9 billion, of which € 4.5 billion post-war and contemporary art.

The grand total of all these sectors is € 1,117.7 billion, no less than 2.2% of the world economy. The contribution to the economy is increased further by the commercial effect of using images. It has been about a lot more than advertising for some time now: a press release with photographs and video receives almost 50% more attention and on the Internet articles with images are viewed considerably more often (94% more views).

INSTAGRAM
On Facebook, too, photographs ensure a greater response to messages. So it is hardly surprising that CEO Mark Zuckerberg paid a billion dollars for Instagram two years ago, at that moment a company with thirteen employees. It is expected that Instagram will grow in comparison to Twitter in the coming years, partly through the growth of the number of smartphones, according to Cisco from 1.74 billion in 2013 to 3.83 billion in 2018 (one for every two people).

A random sample shows that the number of followers on Twitter is currently still far greater than on Instagram. But we can observe that the ratio is changing rapidly. It would appear that the visual relevance of the celebrity concerned plays a role:

• Barack Obama: 42 million followers on Twitter/3 million on Instagram)
• Justin Bieber: 50 million followers on Twitter/11 million on Instagram)
• Jamie Oliver: 3.8 million followers on Twitter/1.6 million on Instagram)

Although president Obama communicates chiefly through Twitter, he was partly responsible for one of the most talked-about selfies last year. During the Nelson Mandela memorial service, he made a ‘funeral selfie’ with the British Prime Minister David Cameron and the Danish Prime Minister Helle Thorning Schmidt. The moment at which the three leaders enthusiastically posed before Thorning Schmidt’s smartphone was captured by a photographer and evoked critical and satirical responses in the countries concerned.

PHOTOGRAPHY
With the rise in popularity of Instagram, a new chapter was opened for photography. This phenomenon developed in phases that were each heralded by innovation: the chemical process (1816-1831), the Kodak camera with roll-film (1888) and the digital camera ‘Sony Mavica’ (1981). In the second phase, Kodak fired the starting shot for what I consider to be the ‘First Visual Culture Revolution’. Founder George Eastman transformed camera and photograph into low-threshold mass products under the motto ‘You press the button, we do the rest.’ From that moment, everyone could effortlessly record and pass on their image of reality. The obstacles in photography were removed for both professionals and amateurs alike. An open, dynamic cultural field resulted, within which, in interaction with a layered amateurish practice, a wide scale of professional specialisations were born, from school photographer to paparazzo.

The ‘fuzzy’ cultural field of photography can be categorised along two axes: vertically the orientation in the personal domain (north) and the public domain (south), and horizontally the present (east) and the past (west). This forms four quadrants with distinguishing concepts, such as the family album (personal /past), the photo book (public/past) and the photography magazine (public/present). Only the space in the personal/present corner remained almost completely untapped in the last century. You could show your family photographs that were kept in almost every wallet or send your own picture as a postcard or Christmas card, but that was about the height of it. Only once digitalisation in a growing network of computers, mobile telephones and cameras started to play a role could the smouldering demand be aroused, developed and satisfied.

VISUAL LANGUAGE
Although the digitalisation can be felt everywhere – the disappearance of the famous photography magazine LIFE, and the rise of Flickr – its influence in the personal-present area is by far the greatest. There, the ‘Second Visual Culture Revolution’ is taking place a hundred years after the Kodak turnaround. For the first time the Internet, smartphones and apps offer us the opportunity to develop an informal and transcultural ‘visual language’. Already it is estimated that more than 10% of all photographs ever made originated in the last few years. In addition to Instagram, the tone is also being set by Snapchat. This app cleverly takes advantage of the personal-present character of photographs through showing them for a maximum of ten seconds and then deleting them. It has been reported that Facebook and Google have already bid three to four times more for Snapchat than for Instagram, but the founders have – for the moment – decided to remain independent.

In the meantime the following, once again revolutionary, phase in the development of photography has made its entrance with Google Glass. The fashion designer Diane von Furstenberg used these wonder glasses during the New York Fashion Week in 2012. On YouTube there is a clip ‘DVF (through Google Glass)’ through which you look through Von Furstenberg’s and her mannequins’ eyes. It is not difficult to imagine that Instagram will ultimately transform. You can already utilize the Narrative Clip that records –sort of- what you see automatically every thirty seconds. The photographs are uploaded to your computer and function as an external, visual memory. As soon as this principle is integrated in Google Glass, a torrent of online and offline images will result. Photographs will be fished out and processed by intelligent algorithms, adapted to the wishes of the sender and receiver, without a photographing amateur or professional doing anything. They will literally be ‘slices of life’.

MAGIC LANTERN
The visual culture that belongs to Kodak, Instagram and Google Glass is all about images of reality. According to the writer, filmmaker, publisher and poet Stefan Themerson, this is the domain of the camera obscura. Themerson also distinguishes the domain of the magic lantern. Here, reality does not have the power, but imagination. Between both domains there is an expanding fringe, where the camera obscura and the magic lantern merge to become a ‘camera magica’ that simultaneously records and creates reality. Depending on the intentions and expectations, this produces positive or negative experiences. The manipulation of press photographs is considered as falsification, while retouching a portrait of a celebrity like Britney Spears (26.3 million followers on Twitter/2.5 million on Instagram) is an accepted practice. Someone told me about a photographer of children’s portraits who enlarged the eyes a fraction. The parents do not notice anything: the slight exaggeration appears to confirm their idealised image of their children.

In this fringe, augmented reality is also developing, in which the image of reality is supplemented with sound, video or graphics. An example of this is the gesture interface SixthSense developed by MIT Media Lab. At a TED Conference, Professor Pattie Maes demonstrated with SixthSense how you could use your hand as a calculator and in a supermarket or bookshop add an extra, independent layer of information to food products or books. Another example is Colorapp, a website and app, with which you can bring colouring pictures to life in your own environment. Allowing you to see a dragon or airplane you have coloured in fly around the room. Google is already thinking a step further. In Googleplex, in California, a team is working on a platform for visual recognition – Google Goggles – with which a view of the world becomes a search for information that can be integrated in this field of vision.

MEDIAZATION
The importance of visual culture is profoundly linked to the increasing interest of the media in society. This ‘mediazation’ takes place in the changing relationship between mass media and social media, of which no one can predict how and when a new balance will be found. In the nineteen-nineties the marketing strategist Regis McKenna said: ‘A few months ago I held a presentation for the top management at Procter & Gamble. Towards the end of the talk, one of the vice presidents raised his hand and said: “Do you mean that in the future our advertising agency will be a software company?” I thought the question showed great insight.’ I was working for a large marketing agency at the time. I could not have foreseen that McKenna would be right so quickly.

In this same period the sociologist Manuel Castells was saying: ‘I believe that our way of thinking will increasingly be expressed in the mass media. The media are not manipulators, they are cultural entrepreneurs, they try to discover what works and what does not. We are in the media, the media are in us, they are part of our reality. It is not a virtual reality in which we live, but rather a real virtuality.’ Castells contradicts the argument that the mediazation imprisons us in Plato’s cave, where we are chained up and can only see shadow images of reality. We are not weak-willed victims, because our relationship with the media is profound and reciprocal. This only serves to make our reality even more fantastic than that of Alice in Wonderland when she wandered ‘through the looking glass’.

The visual culture borrows its greatest importance from Castells’ real virtuality: it shows us time after time that the world is magical again. While little Alice still knew where and when she had stepped through the looking glass, we no longer have any possibility of determining this. Against this background, our selfies are perhaps a necessary self-assurance, an allaying of the deep fear that we, if we ever find the mirror again, will no longer recognise ourselves.